100 yıllık 'seren su kuyusu

9 Ağustos 2014 · 

Tavas Altınova'da 100 yıllık 'seren su kuyusu' hala dimdik ayakta bereketli topraklarda yaşamını 

sürdüren insanlara hizmet etmeye devam ediyor.    http://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/303/55%20Erg%C3%BCn%20veren%20BOZKIR%20Y%C3%96RES%C4%B0NDE%20%C3%87INGIRAKLI%20KUYU%20(SEREN)%20%20K%C3%9CL.pdf   

kaynak.BOZKIR YÖRESİNDE ÇINGIRAKLI KUYU (SEREN) KÜLTÜRÜ Ergün VEREN*

Basit suç çıkartma makinelerinden seren-tapındık/çekme kova olarak bilinen mekanizma yöresel isimlerle de anılmaktadır. Bunlardan biri de çıngıraklı/cıngırıklı kuyu terimidir. Konya-Bozkır yöresinde de çıngıraklı/cıngırıklı kuyu olarak isimlendirilen bu basit su çıkarma makineleri bulunmaktadır ve etrafında da bir kültür oluşmuştur. 

1. SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) Seren terimi literatürel bağlamda farklı alanlarda değişik işlevleri olan çeşitli objelerin isimlendirilmesi olarak ortaya çıkmaktadır. Seren denizcilikte yatay yelken direğine (Şekil 1) verilen isim (Ts 2006); sulama ve ziratta basit su çıkartma aracı (Fotoğraf 1); halk matematiğinde uzunluk ölçüsü birimi1 (Şekil 2); Türk Mitolojisinde de koruyucu ruhunun da olduğuna inanılan (sergey/sergen)2 (Fotoğraf 2) kutlu direk; mimarlıkta konut kapılarında menteşe ve kilidin takıldığı düşey konumdaki kalın parça (Ts 2006); arıcılıkta yüksekçe bir platformun üzerinde konulan karakovan grubu (Fotoğraf 2a) (Yavuz 2009); kerestecilikte de seren yapılan köknar kerestesine ve uzun, kalın, silindir şeklindeki çam kerestesine (Öts 1996:2497) verilen isimdir. Sermek/asmak fiilinden gelir (Gülensoy 2007:755;756) ve sırık kelimesi (Karakurt 2012:755) ile bağlantılıdır (Veren 2015:259-284), (Veren 2015:259-284). 1 Seren - Halk Matematiğinde elin parmaklar açık halde iken başparmak ucuyla işaret parmağı ucu arasındaki uzunluğuna verilen isimdir (Gülensoy 2007:765’dan Kalay 2004:250;259) 2 Serge – Türk, Altay, Yakut ve Dolgan halk kültüründe ve mitolojisinde Kutlu Direk. Sergey veya Sergen de denir. At bağlamak için kurulan direk. Bu direğin koruyucu ruhunun (İyesinin) bulunduğuna inanılır. Genel sergenlerin dışında avluya dikilen özel At Sergenleri vardır. Kiyi Serge / Gelin Sergeni’ne sadece gelinin atı bağlanabilir. Ayrıca ulu bayramlarda dikilen özel sergenler olur. Yerin, suyun ruhlarının mânevi desteğini, alabilmek için sayıları üç veya dokuz olan sergenler de mevcuttur. İnekler için dikilen serge de vardır ve buna at bağlanılmaz. Sergeler ağaçlarla, yeleden yapılan süslerle donatılır. Sergenin başına tahtadan atbaşı simgesi konur. Bazı masallarda yeraltı, yeryüzü ve gökyüzünü birbirine bağlayan Altın Direk ile eşdeğer görülür. Zenginliği, saygınlığı ve gücü temsil eder. Yeryüzündeki kısmına kahramanlar, yeraltındaki bölümüne Erlik, gökyüzündeki parçasına ise Ülgen atını bağlar. Kelime, Sırık kelimesi ile bağlantılıdır. Sermek fiilinden gelir (Karakurt 2012:755)

2. SEREN ETRAFINDA OLUŞAN KÜLTÜR İslam dininin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim’de “Yûsûf Suresi” 10-15-16-19 ve 45’inci ayetlerinde kuyu terimi özellikle de 19’uncu ayette “kuyuya kova salma” ifadesi vardır5 . Divani Lügati’t Türk incelendiğinde “kova”, “kuyu” ve “su” vb.6 anlamına gelen kelimelerin varlığı görülmektedir. Ancak en dikkat çekici olanı ipli kova anlamındaki 5 İslam’da Kuyular konusunda kapsamlı bilgi için bakınız: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Kuyu başlıklı maddesi (E.V.). 6 Kaşgarlı Mahmut’un Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçe’nin de Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla 1072-1074 tarihleri arasında hazırladığı ansiklopedik sözlük olan Divanü Lügati’t Türk’te “kova”, “kuyu”, “su^vb. anlama gelen kelimelerden bazıları şunlardır: aftabı: kova (I,432), kova: kova (I,147; III, 237), kumgan: kova, ibrik, gugum, gülsuyu şişesi (I,432,440;II,353), susık: kova (I,382), uruklug (kova): ipli kova (I,147), çat: kuyu (III,146), kudug: kuyu (III,122,282), kudı: kuyu, çukur, a;ağı, aşağıya (I,100,164, 169, 190; II,24, 83, 228,; III,46,61,69, 220), kudug: kuyu (I,375, 456, 457,; II,155; III,111, Fotoğraf,4 Fotoğraf, 5 Fotoğraf, 3 Fotoğraf, 3a Fotoğraf,7 Fotoğraf, 8 Fotoğraf, 9 945 BOZKIR YÖRESİNDE ÇINGIRAKLI KUYU (SEREN) KÜLTÜRÜ ULUSLARARASI SEMPOZYUM: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BOZKIR uruklug (kova) (I,147) dır. Bilindiği üzere ipli bir kova ile yüksek bir yerden daha aşağıda bulunan yer üstü veya yeraltı kaynağındaki su yukarıya çekilebilir/çıkartılabilir. Bu yaklaşımdan hareketle kuyulardan su çekmek için o dönemde de seren ya da benzer bir düzeneğin Türk coğrafyasındaki varlığından söz edilebilir (Veren vd. 2013:253- 267). Türkiye’deki tiyatro eserlerinde de seren objesi görülmektedir. Afyonkarahisar’ın Emirdağ ilçesi Çatallı ve Daydalı köylerinde geçen bir olayı anlatan “Çatallı Köy” isimli piyeste “Seren” yöresel ismi “Salındırmalı Kuyu” olarak birinci perdede “Emine” ve “Remzi” karakterleri arasındaki diyalogda7 geçmektedir (Yörük 1988:11). Yine Türkiye’de “Seren” objesi türkülere8 , bilmecelere9 , fotoğraf sanatçıları (Fotoğraf 1a) ve ressamların (Resim 1, 2) çalışmalarına içerik ya da konu olmaktadır.